Religijność i duszpasterstwo w 5. Pułku Strzelców Konnych w Tarnowie i Dębicy

Religia katolicka była w okresie międzywojennym silnie wrośnięta i zakorzeniona w społeczeństwie polskim. Odgrywała istotną rolę w życiu codziennym; zarówno prywatnym, jak również publicznym. Religia miała wpływ na wychowanie patriotyczne, poglądy i moralność, także w środowiskach wojskowych. Odpowiedź na pytanie związane z religijnością pułku, może więc być uzupełnieniem wiedzy na temat pułku w omawianym okresie.

Zdecydowana większość żołnierzy pułku to wyznawcy religii rzymsko-katolickiej, byli jednak także wyznawcy prawosławia, judaizmu oraz innych wyznań, o czym mówią relacje. Jak wielki był odsetek każdego wyznania, nie da się określić z braku źródeł. Jak podaje jednak Janusz Odziemkowski, w 1926 roku w Wojsku Polskim służyło 72.61% żołnierzy wyznania rzymsko-katolickiego, 11.88% prawosławnych, 7.75% grekokatolików, 5.26% wyznawców judaizmu i 2.17% ewangelików . W latach trzydziestych owe dane nie uległy większym przeobrażeniom. Bez wątpienia nie są to liczby procentowe które moglibyśmy przypisać bezkrytycznie 5 psk, należy jednak uznać je w pewnym stopniu za reprezentatywne.

Kościół garnizonowy 5 pułku mieścił się w centrum Dębicy w odległości około 800 metrów od koszar. Była to także najstarsza dębicka świątynia wybudowana w latach 1558-1650 . Kościołem garnizonowym 5 psk, oficjalnie został prawdopodobnie dopiero w 1939 roku. Każdej niedzieli pułk uczestniczył w mszy świętej odprawianej w tym kościele, gdzie również wyznaczeni żołnierze pełnili nierzadko określone funkcje. Podczas świąt wielkanocnych, wyznaczano honorową wartę, która czuwała przy Grobie Pańskim. Dbano również o figurę Matki Bożej Niepokalanej, postawioną jeszcze w 1908 roku przez ułanów miejscowej jednostki c.k. armii, która znajdowała się na terenie koszar. Żołnierze dbali o świeże kwiaty przy figurze, przy której odbywały się także uroczyste msze polowe.

Biskupem polowym Wojska Polskiego od 29 marca 1939 roku był ks. Józef Gawlina. Jego poprzednik ks. Stanisław Gall jeszcze w 1926 roku opracował statut duszpasterstwa wojskowego w którym sprecyzowano wymogi i kwalifikacje dla kapelanów wojskowych. Kapelanem dębickiego pułku był ksiądz kpt. mgr Teofil Dec, urodzony w 1907 roku w Kolbuszowej Dolnej. Ciekawostką jest, że kiedy żołnierze jechali lub szli pieszo na ćwiczenia, a mijał ich kapłan jadąc rowerem lub maszerując, wówczas dowódca prowadzący jednostkę podawał rozkaz "stój", "w lewo" lub "w prawo - zwrot" i "prezentuj broń". Ksiądz Dec był starannie wykształcony. Poza studiami teologicznymi, miał także ukończone seminarium z filozofii. Przed wojną, a także po jej zakończeniu był prefektem w Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącym w Dębicy. W czasie wojny brał czynny udział w tajnym nauczaniu "Kuźnica", jako wykładowca.

Z uwagi na zamieszanie jakie towarzyszyło w chwili mobilizacji, nie było możliwości odbycia spowiedzi i rozgrzeszenia każdego żołnierza "z osobna". Dlatego w trosce o żołnierskie sumienia, tuż przed samym odjazdem pociągu do Zawiercia w dniu 27 sierpnia, ustawiono pułk w czworoboku, do środka którego wszedł ksiądz kapelan, który trzymając krzyż udzielił powszechnego rozgrzeszenia i błogosławieństwa. Przy tej okazji ksiądz miał wypowiedzieć dobitnie znaną frazę: "kto na wojnie zginie, ten nieba nie minie ". Znane są fakty, że ranni na froncie żołnierze 5 pułku, wyciągali z kieszeni różaniec i częstokroć w ostatnich chwilach swojego życia zanosili do Boga swoje ostatnie myśli, co jak wiemy z relacji - budziło wśród towarzyszy broni, szacunek i podziw. Ciekawą konkluzję na temat postaw żołnierzy w kampanii wrześniowej przywołuje Odziemkowski; "jeżeli na frontach drugiej wojny światowej żołnierz polski składał dowody głębokiego patriotyzmu, a równocześnie mimo ogromu doznanych krzywd przestrzegał w walce z wrogiem norm nakazanych przez etykę i moralność chrześcijańską, była w tym również zasługa setek kapłanów, jacy w latach 1918-1939 pełnili służbę duszpasterską" .

Maciej Małozięć